به طور کل جرثقیل ابزاری مکانیکی، جهت بلند کردن و جابهجایی بارهای سنگین است که پس از انقلاب صنعتی جایگزین نیروی انسانی و حیوانها شد. جرثقیل های کنونی از نیروی الکتریسیته برای انجام وظایف خود بهره میبرند. گرچه آثار کهن ترین نمونههای چیزی شبیه به جرثقیل را می توان 4000 سال پیش در تمدن مصر باستان یافت که از چوب ساخته شده و برای جابهجایی سنگهای عظیم به کار گرفته میشدند اما امروزه جرثقیل به وسیلهای گفته میشود که با استفاده از نیروی الکتریکی، با هدایت انسان یا بدون آن، فعالیت باربرداری و جابهجایی بار را به صورت معلق در هوا به وسیلهی قلاب یا دیگر تجهیزات متشابه انجام دهد که به دو دستهی کلی جرثقیلهای سیار و جرثقیل های ثابت تقسیم بندی میشوند.
جرثقیل سقفی
در ساخت جرثقیل های سقفی عموما به گونه ای است که مانند پُلی هستند که بر روی دو ریل افقی موازی که در ارتفاع مناسب در امتداد طولی دیوارهای سالن یا سولهی صنعتی و یا انبار نگهداری کالا نصب شده اند، حرکت میکنند تا امکان جابهجایی بار را در محور طولی ایجاد نمایند. در قسمت بالا یا زیر این پل یک کالسکهی هیدرولیکی متحرک قرار داده میشود تا در امتداد پل در محور عرضی سالن متحرک بوده و امکان دسترسی جرثقیل را در محور عرضی ایجاد مینماید. اما مهم ترین کارایی یک جرثقیل، توانایی بلند کردن اجسام سنگین از سطح زمین میباشد. به این منظور قرقره ای در بخش مرکزی کالسکه تعبیه شده که یک کابل فلزی را برای ارتفاعهای مناسب جمع و باز میکند. انتهای این کابل فلزی به مجموعهی قلاب جرثقیل متصل خواهد بود تا امکان بلند کردن، حرکت دادن، جابهجایی و پیاده سازی بارهای سنگین را به جرثقیل سقفی بدهد. در صورتی که ستونهای مناسب برای اجرا و نصب جرثقیلهای سقفی در محل وجود نداشته باشد میتوان از سازههای مخصوص نگه دارنده یا جرثقیل دروازهای استفاده کرد.
کاربرد جرثقیل سقفی
این نوع از جرثقیل که یک نوع جرثقیل ثابت به حساب میآید برای جابهجایی بارهای سنگین که حمل آن ها برای انسان دشوار میباشد، در انبارها، سالنهای صنعتی، سولهها و دیگر محیطهای بسته و عموما مسقف کارگاهی کاربرد دارد. این مدل از جرثقیلها در مکانهای سرپوشیده با دهانهی بزرگ بهترین کارایی را دارند و قادر خواهند بود تا نیاز کارفرما و کارگران را جهت جابهجایی بارهای عریض، سنگین و نیازمند جابهجاییهای مکرر را از طریق ترکیب حرکت سازهی اصلی در امتداد محور طولی با حرکت کالسکهی جرثقیل سقفی در امتداد محور عرضی و کابل فلزی در ارتفاع، براورده نماید. صنایع مختلف در فرایند کاری خود از این جرثقیلهای سقفی استفاده مینمایند. صنایع خودرو سازی، تجهیزات سنگین، کشتی سازی، نیروگاهی، هواپیمایی، ساخت فلزات و بتن، ساخت تجهیزات حمل و نقلی و غیره از جمله کاربریهایی هستند که می توان برای این ابزار سودمند و مفید به آنها اشاره کرد. وزن بار و تعداد دفعاتی که قرار است از دستگاه در طول روز استفاده شود در انتخاب نوع جرثقیل بسیار حائز اهمیت میباشد. عرض دهنهی کارگاه و ارتفاع نیز باید مد نظر قرار گرفته شود.
مزایای استفاده از جرثقیل سقفی
- کاهش هزینههای انجام کار: جرثقیل سقفی میتواند حتی بیشتر از چند لیفتراک کارایی مفید داشته باشد پس هم در مصرف سوخت و هم در تعداد نیروی انسانی به صرفهتر خواهد بود. به علاوه چون میتواند در ارتفاع بالا و بدون نیاز به داشتن مسیر رفت و آمد عمل نمایند از اتلاف وقت جلوگیری میکند.
- قابلیت تنظیم: این امکان که میتوان جرثقیل سقفی را در هر ارتفاعی نصب کرد باعث میشود تا کارفرما و کارگران بتوانند در هر سطحی از آن استفاده کنند. گاهی ممکن است لیفتراک ها نتوانند بار را تا ارتفاع مد نظر بالا ببرند یا از ارتفاعی بیش از توان خود بار را بردارند اما در جرثقیل سقفی چنین محدودیتی وجود ندارد.
- کاهش خطای انسانی: به دلیل آن که بالا بردن اجرام سنگین برای نیروی انسانی بسیار دشوار خواهد بود، احتمال آسیب به آن و نیز کارگران مشغول به این کار، همیشه وجود خواهد داشت. با بهرهگیری از جرثقیل سفقی مناسب میتوان از بروز چنین اتفاقاتی به طور کل پرهیز کرد.
- هزینه پایین نگه داری و تعمیر: چون این نوع از جرثقیلها دقیقا به منظور حمل اجسام سنگین درون محیطهای کارگاهی، سوله، کارخانه و مواردی از این دست ساخته میشوند، نسبت به دیگر انواع جرثقیلها مقاومت بالاتری در برابر آسیبهای احتمالی داشته و هزینههای نگهداری و تعمیراتشان به نسبت از نمونههای دیگر پایینتر میباشد.
- دسترسی کامل در سه بُعد: به دلیل حرکت این جرثقیل در امتداد محورهای طولی، عرضی و ارتفاع، این جرثقیل به تنهایی میتواند تمام محیط کار را پوشش داده و نیازی به دیگر انواع بالابر یا سنگینبر را به طور کامل از بین ببرد. یک جرثقیل سقفی میتواند از تمام سوله، اجسام سنگین را برداشته و به هر جای دیگری از سوله، منتقل نماید.
- عدم نیاز به تکنسین یا نیروی ویژه: جرثقیل سقفی با یک ریموت دستی بسیار ساده قابل کنترل است که حرکت دادن آن نیاز به داشتن هیچ مهارت ویژه یا دیدن دورهای خاص ندارد. تنها کافی است بار را به آن قلاب کنید تا بلند کند و سپس وقتی در جایش قرار گرفت قلاب را باز کنید. با چند بار تمرین بدون بار میتوان به راحتی کنترل یک جرثقیل سقفی را فرا گرفت.
- قابلیت موقعیت یابی: جرثقیلهای سقفی را میتوان به سیستم موقعیتیابی پیشرفته مجهز نمود و نیز میتوان با دادن برنامههایی از قبل آماده شده، عملکرد خودکارشان را نیز مورد استفاده قرار داد.
اجزاء جرثقیل سقفی
- تیرک طولی: دو قطعهی فلزی بلند که در طول سالن، سوله یا کارگاه به موازات هم رو دیوارها و یا ستونهای دو طرف در ارتفاعی دقیقا برابر با یکدیگر نصب میشوند تا امکان حرکت جرثقیل را در امتداد محور طولی فراهم کنند.
- ریل طولی: ریلهای طولی عموما بخشی از تیرک طولی میباشند که به صورت یک برامدگی مربع شکل در امتداد تیرک ادامه مییابند، این ریلها به مثابه یک نرینگی برای جلوگیری از انحراف پل روی تیرک عمل میکنند.
- شین برق رسان اصلی: مجموعه میله هایی اضافه هستند که روی بدن یکی از تیرکهای طولی نصب میشوند تا سیمهای برق، بدون آویزان ماندن یا زیر دست و پا قرار گرفتن در همان ارتفاع تیرک، امکان برق رسانی به جرثقیل سقفی را فراهم آورند.
- کلگی: قسمتی فلزی از پل میباشد که روی ریل حرکت کرده و فرو رفتگی بخش زیرین آن به ریز قفل میشود تا پل هرگز از مسیر خود منحرف نگردد.
- چرخها: هر کلکی دو یا چند چرخ خواهد داشت که امکان حرکت آسانتر و سادهتر را روی ریل ایجاد نمایند. چرخها به گونه ای تعبیه میشوند که کاملا درون کلگی قرار گرفته و از آسیب به دور باشند.
- موتور پل: قطعهای که زیر یا به کنار پل متصل میشود و مسئولیت حرکت دادن به چرخها را بر عهده دارد تا پل در دو جهت جلو و عقب در مسیر طولی امکان جابهجا شده را داشته و به وسیله آن به حرکت در آید.
- ضربه گیر: قطعهای پلاستیکی متصل به دو انتهای کلگی که از برخورد ناگهانی پل و اجزای آن با دیوار، در قسمتی که ریل و تیرک به پایان میرسند جلوگیری به عمل میآورد.
- پل: قسمت اصلی جرثقیل سقفی است که از دو طرف به دو کلگی متصل شده و از طریق آنها که روی ریل طولی حرکت میکنند، جابهجا میشود.
- ریل عرضی (ریل پل): دو ردیف فلزی که بر روی یا در کنار پل قرار میگیرند که در حکم نرینگی، امکان هر گونه انحراف را از کالسکه سلب مینمایند تا در محور عرضی همیشه روی پل باقی بماند.
- استاپر: بخشی از ریل عرضی محسوب میشود که در انتهای آن، روی کلگی قرار میگیرد تا اجازهی حرکت بیشتر را به کالسکه ندهد و آن را همچنان روی پل نگه دارد.
- شین برق رسان کالسکه: یک ردیف از میله های اضافه یا محفظهای مخصوص در یک طرف پل میباشد که امکان آویزان ماندن و چین خوردن کابلهای برق کالسکه و نیز کابل برق کلید فرمان را فراهم مینمایند.
- کالسکه: مجموعهای شامل موتور برقی، چرخ، ضربه گیر، فستول، گیربکس، قرقره و غیره میباشد که روی ریل عرضی (ریل پل) در امتداد محور عرضی جابهجا میشوند.
- قرقره (درام): وسلیهای برقی و دوار (گردنده به دور خود) است که با پیچیدن کابل فلزی به دور خودش و باز کردن آن امکانی برای حرکت بار توسط جرثقیل در ارتفاع را فراهم میآورد.
- کابل: یک یا چند رشته کابل فلزی که از بالا به قرقرهی متصل به کالسکه و از پایین به قرقره مجموعه قلاب وصل میشود و تمام نیروی وزن بار را به کالسکه و پل منتقل میکند.
- مجموعه قلاب: از یک قلاب ساده متصل به یک قرقره ساده تا چند قلاب با شکلهای مختلف و متصل به چندین قرقرهی خاص تنوع دارد اما وظیفهی همهی آنها امکان ارسال نیروی حاصل از وزن بار به کالسکه از طریق کابل یا کابلهای فلزی میباشد.
- کلید فرمان: قطعهای الکترونیکی است که از طریق آن میتوان فرمان حرکت جرثقیل در سه بُعد را به آن ارسال کرد. این کلید از طریق کابلی ابتدا به شین برق رسان کالسکه و سپس به موتور پل و موتور کالسکه متصل میشود.
- ریموت کنترل: قطعهای است کوچک، سیار و جدا از جرثقیل که توسط بلوتوث به کلید فرمان متصل شده و کارایی آن را خواهد داشت تا امکان کنترل جرثقیل از راه دور نیز فراهم شود.
انواع جرثقیل سقفی
چند نوع مختلف از جرثقیلهای سقفی تولید میشود اما دو نوع اصلی آن کاربردیتر هستند که عموما همین دو نوع هم مورد استفاده قرار میگیرند.
جرثقیل سقفی تک پل (مونوریل)
در ساخت جرثقیل تک پل همانطور که از نامش پیداست تنها یک پل وجود دارد. به این معنا که فقط یک سازهی افقی عرضی تیرچه مانند، روی ریل و تیرک های طولی حرکت میکند. در این نوع از جرثقیلهای سقفی، ریلهای عرضی در دو طرف پل تعبیه شده و مسیر کالسکه را پشتیبانی میکنند. جرثقیل سقفی تک پل برای دهانههایی کمتر از 20 متر مناسب بوده و برای بالا بردن و حرکت دادن بارهایی با حد اکثر وزن 20 تن مناسب میباشند. این مدل اجازه میدهد تا در سالنهایی که ساختار پیچیدهای دارند، از فضای داخلی به صورت مفید استفادهی حداکثری برده شود. در این نوع از جرثقیل های سقفی میتوان با رعایت استانداردها و کاهش وزن مرده، هزینههای غیرضروری را تا جای ممکن کاهش داد. این امر بر فشار وارد شده بر روی ریلهای جرثقیل تک پل نیز بسیار مهم است چرا که در واقع تمام وزن محمولهی مورد استفاده، بر روی یک پل متمرکز و تحمیل خواهد شد. با این حال هزینهی نگهداری و تعمیرات این دسته از جرثقیلهای سقفی از نوع جفت گل بسیار پایینتر است.
- سازهی این مدل وزن کمتری دارد پس برای ایستایی، نیاز به ستونهایی خاص ندارد.
- قیمت این مدل پایین تر از مدل جفت پل خواهد بود اما وزن کمتری را تحمل میکند.
- مدل تک پل، قابلیت دسترسی به وینچ بالابر را به هنگام تعمیرات به تعمیر کننده میدهد.
- هیچ گونه محدودیتی در مجموعهی قلاب ندارد و میتواند از مگنت، چنگک، اتاقک و غیره نیز در آن بهره برد و بارها را با آنها جابهجا نمود.
جرثقیل سقفی جفت پل (دو پل)
لازم به گفتن نیست که در این نوع از جرثقیلهای سقفی به جای یک پل از دو پل بهره برده میشود که مانند دو تیرچهی متصل به هم با فضای خالی بینشان به چشم میآیند. در جرثقیل سقفی جفت پل، ریلهای عرضی روی پل قرار میگیرند و کالسکه از بالا روی آن دو سوار میشود و کابلها را از فضای خالی میان دو پل به مجموعه قلاب متصل میکند. بنابر این دارای ظرفیت حمل وزن بالایی نسبت به جرثقیل سقفی تک پل میباشد. یک جرثقیل سقفی جفت پل میتواند تا 320 تن وزن را بلند کرد و جابهجا نماید. این نوع از جرثقیلهای سقفی برای جابهجایی حجم عظیم بار در تاسیسات بزرگ مناسب میباشد. قطعا اگر خواست کارفرما جابهجایی محمولهها در ارتفاع بالا باشد، پیشنهاد میگردد که از این مدل از جرثقیل های سقفی استفاده کند. همچنین اگر دهانهی کارگاه بیش از 25 متر باشد، امکان استفاده از مدل تک پل نخواهد بود پس میبایست حتما از جرثقیل سقفی دو پل بهره گرفت.
- این مدل از جرثقیل سقفی را میتوان نسبت به نیاز کاری تطبیق داد.
- به هنگام تعمیرات میتواند به صورت عرضی حرکت کرده و جابهجا شود.
- نصب آن به شرط وجود ستونهایی که تحمل وزن زیادش را داشته باشند بیشتر است.
- قابلیت نصب در ارتفاع بالا را نیز دارد.